مقدمه
گیاهان دارویی از دیر باز به عنوان منابع اصلی برای درمان بیماری‌ها و حفظ سلامتی انسان‌ها شناخته شده‌اند. از آنجا که این گیاهان مختلف دارای ترکیبات شیمیایی فراوانی هستند که به عنوان مواد فعال درمانی شناخته میشوند، استفاده از عصارههای گیاهی به عنوان شکل اصلی داروهای گیاهی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله، به بررسی انواع فرم عصاره گیاهان دارویی می‌پردازیم که در فرآیند استخراج و استفاده از ترکیبات فعال گیاهان تاثیرگذار هستند.
این مقاله به تفکیک انواع فرم عصاره گیاهان و روش‌های استخراج آنها می‌پردازد. انواع عصارهها از جمله الکلی، آبی، چربی و دیگر فرم‌های استخراجی مورد بررسی قرار می‌گیرند. هر کدام از این روش‌های استخراج به مواد فعال گیاهی متفاوتی دسترسی می‌دهند که در نتیجه از آنها در تهیه داروهای گیاهی استفاده می‌شود.
به عنوان مثال، عصارههای الکلی معمولاً برای استخراج ترکیبات گیاهی همچون آلکالوئیدها و فلاونوئیدها کاربرد دارند، در حالی که عصارههای آبی بیشتر برای استخراج مواد محلول در آب مانند تانن‌ها و پلی‌فنل‌ها مناسب هستند. این مقاله همچنین به بررسی مزایا و معایب هر نوع عصاره گیاهی و نحوه استفاده‌ی آنها در صنعت داروسازی و طب سنتی می‌پردازد.
از آنجا که استفاده از عصارههای گیاهی به عنوان داروهای طبیعی و فیتوشیمیایی در حال افزایش است، شناخت انواع مختلف عصارهها و استفاده بهینه از آنها در تولید داروهای گیاهی و مکمل‌های غذایی بسیار اهمیت دارد. در این مقاله، ما به بررسی عمیق‌تر و جامع‌تر از انواع فرم عصاره گیاهان دارویی و کاربردهای آنها می‌پردازیم تا به خوانندگان کمک کنیم تا بهترین شکل ممکن از این داروهای طبیعی را برای بهبود سلامتی خود انتخاب کنند.
عصاره مایع
عصارههای مایع یکی از انواع مهم عصاره گیاهان هستند که از ترکیبات فعال گیاهان به شکل مایع استخراج میشوند. این نوع عصارهها اغلب حاوی مواد فعال قویتری از گیاه نسبت به شکلهای دیگر مانند خوراکیها یا ترکیبات خشک هستند. استفاده از محلول‌های مختلف مانند الکل، آب، گلیسرین و یا روغن برای استخراج مواد فعال به این انعطاف می‌دهد که انواع مختلفی از ترکیبات گیاهی را استخراج و در دسترس قرار دهد. عصارههای مایع معمولاً در داروسازی، طب سنتی، تهیه مکمل‌های غذایی و محصولات بهداشتی-زیبایی مورد استفاده قرار می‌گیرند به دلیل سهولت استفاده و جذابیت ترکیبات فعال موجود در آنها.
تینکچر (Tincture):
تینکچر (Tincture) یک نوع عصاره گیاهی است که با استفاده از الکل به عنوان محلول کننده تهیه می‌شود. در این روش، گیاه خام یا قسمت‌های مختلف آن مثل برگ، گل یا ریشه در مخلوطی از الکل و آب قرار می‌گیرند و سپس به مدت زمانی مشخص (معمولاً چند هفته) خیسانده میشوند تا ترکیبات فعال گیاه به محلول الکلی منتقل شوند. سپس این محلول تقطیر می‌شود تا الکل و آب تبخیر شده و ترکیبات فعال گیاه در محلول الکلی باقی‌مانده. تینکچرها معمولاً حاوی ترکیبات فعال قویتری از گیاه نسبت به شکلهای دیگر مانند چای یا عصارههای آبی هستند. این عصارهها معمولاً به عنوان مکمل‌های طبیعی، داروهای گیاهی یا حتی به عنوان مواد مورد استفاده در طب سنتی استفاده میشوند.
جوهر گیاهی (Fluid Extract) یک نوع عصاره گیاهی است که به صورت مایع و غلیظ تهیه می‌شود. در این روش، گیاه خام یا بخش‌های مختلف آن مثل برگ، گل یا ریشه با استفاده از محلول کننده‌ای مانند آب و الکل استخراج می‌شود. سپس این استخراج به دقت تقطیر می‌شود تا محلول الکلی و آبی تبخیر شود و ترکیبات فعال گیاه در شکل مایع غلیظ باقی‌مانده است. جوهرهای گیاهی معمولاً حاوی غلظت بالایی از مواد فعال گیاهی هستند و برای تهیه داروها، مکمل‌های غذایی یا محصولات بهداشتی-زیبایی استفاده میشوند. این فرم عصاره گیاهی به دلیل سهولت استفاده و قابلیت جذب بالا، برای مصارف مختلف در صنایع بهداشتی و درمانی بسیار مورد توجه قرار دارد.
عصاره خشک
یکی از فرم متداول عصاره گیاهی است که از ترکیبات فعال گیاه در شکل پودر یا خشک استخراج می‌شود. در این روش، گیاه خام یا بخش‌های مختلف آن مثل برگ، گل یا ریشه به صورت خشک شده و سپس به دقت خرد میشوند تا به شکل پودر تبدیل شوند. عصاره خشک حاوی مواد فعال گیاهی مختلفی است که از گیاه خشک شده استخراج شده‌اند و در این شکل، این مواد فعال به صورت غلظت بالا و قابل اندازه‌گیری دقیق در دسترس قرار می‌گیرند. این عصارهها معمولاً به عنوان مکمل‌های غذایی، داروهای گیاهی یا مواد مورد استفاده در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، عصارههای خشک به دلیل طولانی بودن مدت نگهداری و حمل و نقل آسان، جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف از جمله داروسازی، تغذیه و طب سنتی دارند.
پودر گیاهی:
یک شکل متداول از فرم‌های عصاره گیاهی است که از گیاه خشک شده به صورت خرد شده و پودر شده تهیه می‌شود. این نوع عصاره گیاهی اغلب حاوی مواد فعال گیاهی متنوعی است که از گیاه به دست آمده و در شکل پودر قابل استفاده است. پودرهای گیاهی معمولاً به عنوان مکمل‌های غذایی، مواد اولیه در تهیه داروهای گیاهی، یا مواد مورد استفاده در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این عصارهها به دلیل طولانی بودن مدت نگهداری، استفاده آسان، و امکان مخلوط شدن با دیگر مواد، از اهمیت ویژه‌ای در صنایع مختلف از جمله داروسازی، تغذیه و سلامتی برخوردارند.
عصاره گرانوله:
یک نوع خاص از عصاره گیاهی است که به صورت گرانول‌هایی خشک و فشرده تهیه می‌شود. در این فرآیند، عصاره گیاهی ابتدا به صورت مایع استخراج شده و سپس با استفاده از فرآیندهای خاصی مانند خشک‌کردن، به شکل گرانول‌های خرد شده و فشرده تبدیل می‌شود. این گرانول‌ها معمولاً حاوی غلظت بالایی از مواد فعال گیاهی هستند که از گیاه به دست آمده‌اند و در این شکل، می‌توانند به صورت مکمل‌های غذایی یا مواد اولیه در تهیه داروهای گیاهی استفاده شوند. عصاره گرانوله به دلیل قابلیت نگهداری بالا، جذب بهتر و استفاده آسان، در صنایع مختلف از جمله داروسازی، تغذیه و بهداشتی-زیبایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عصاره غلیظ
یکی از انواع فرم عصاره گیاهان عصاره غلیظ است که در آن ترکیبات فعال گیاهان به صورت غلیظ و غیرمایع استخراج میشوند. در این روش، گیاه خام یا بخش‌های مختلف آن مانند برگ، گل یا ریشه به دقت خرد و سپس با استفاده از یک محلول کننده مناسب مثل الکل یا گلیسرین استخراج میشوند.
عصاره غلیظ حاوی غلظت بالایی از مواد فعال گیاهی است که از گیاه استخراج شده و به دلیل حفظ غلظت بالا، به عنوان ماده اولیه برای تهیه داروها، مکمل‌های غذایی یا محصولات بهداشتی-زیبایی استفاده می‌شود. این عصارهها معمولاً به عنوان مواد اولیه مورد استفاده در صنایع داروسازی و تولید محصولات طبیعی و بهداشتی مورد توجه قرار می‌گیرند به دلیل امکان تولید باکیفیت و با غلظت مورد نظر.
رزین:
به عنوان یک ترکیب شیمیایی طبیعی، یکی از اجزای مهم در گیاهان است که به صورت مایع یا جامد درون بافت گیاهی یافت می‌شود. این ماده اغلب به صورت ترش و لزج با خواص مهمی برای گیاهان، مانند مقاومت در برابر آفتاب، ضدعفونی کنندگی و به عنوان مکانیسمی برای بهبود شکل‌دهی و ترمیم آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی عمل می‌کند. رزین‌ها معمولاً از برخی گیاهان مانند درختان رزینی، بنفشه، خرمالو و بسیاری از درختان دیگر به دست می‌آیند. این مواد اغلب در صنایع داروسازی، عطرسازی، رنگرزی، چسب‌سازی و حتی صنایع غذایی استفاده میشوند. رزین‌ها نیز از نظر طبیعت، معمولاً بر اساس روش‌های استخراج و خواص شیمیایی خود، به دسته‌های مختلفی تقسیم میشوند که هر کدام خصوصیات و کاربردهای منحصر به فردی دارند.
پاست:
عصاره غلیظ شده گیاه که به صورت خمیری درآمده و می‌تواند حاوی ترکیبات گیاهی مختلف باشد.
عصارههای تخصصی
عصارههای تخصصی عصارههای گیاهی غلیظ و خالصی هستند که برای کاربردهای خاص در صنایع داروسازی، غذایی و آرایشی بهداشتی استفاده میشوند.
عصاره استاندارد شده:
عصاره‌هایی که به گونه‌ای تهیه شده‌اند تا مقادیر مشخصی از ترکیبات فعال را داشته باشند.
عصاره فول‌اسپکتروم:
عصاره‌ای که تمامی ترکیبات موجود در گیاه را در خود حفظ می‌کند، به منظور حفظ تأثیر سینرژیک ترکیبات گیاهی.
عصارههای حاوی روغن
عصارههای حاوی روغن از ترکیبات فعال گیاهان در یک پایه روغنی استخراج میشوند و در آروماتراپی، ماساژ و محصولات مراقبت از پوست کاربرد دارند.
روغن‌های اساسی:
ترکیبات فرار استخراج شده از گیاهان که معمولاً از طریق تقطیر با بخار آب به دست می‌آیند.
خلاصه
هر یک از این فرم‌ها با توجه به نوع گیاه، مقصود از استفاده، و روش استخراج تهیه میشوند. انتخاب فرم مناسب عصاره بستگی به نیازهای خاص درمانی، روش مصرف، و سایر ملاحظات مرتبط با فرمولاسیون دارد.
